Obieg gotówki – czy cash back stanie się jego istotną częścią?(cz. III)

Malejąca w ostatnim czasie liczba bankomatów na świecie i w Polsce może przyczynić się do wzrostu popularności alternatywnego sposobu dostępu do środków na rachunkach klientów. Chodzi o usługę cash back, polegającą na wypłacie gotówki dokonywanej w punkcie handlowo-usługowym przy okazji bezgotówkowej płatności kartą płatniczą. Dalszy rozwój tej usługi mógłby ułatwić klientom dostęp do gotówki. Czy tak się stanie? Przedstawiamy trzecią część artykułu poświęconego zmianom zachodzącym w obiegu gotówki.

Cash back – czym jest?

Cash back to usługa bankowa realizowana razem z płatnością dokonywaną kartą płatniczą VISA lub MasterCard wydaną przez banki, które uruchomiły funkcjonalność cash back. Według danych NBP na koniec I kwartału 2019 roku klienci w Polsce posiadali 32,7 miliona sztuk kart debetowych. To pokazuje, że prawie każdy może przy okazji płacenia za zakupy, wypłacać pieniądze z rachunku w kasach sklepów i w punktach handlowo-usługowych wyposażonych w terminale POS.

W niektórych krajach usługa cash back jest dostępna już od ponad 20 lat. Usługę tę z sukcesem wdrożono m.in. w Wielkiej Brytanii, Belgi, Danii, Norwegii, Szwecji i Finlandii. W Polsce można z niej korzystać stosunkowo od niedawna, bo od 2006 roku. Obecnie posiadacze kart MasterCard jednorazowo mogą wypłacić do 500 złotych, a właściciele kart VISA maksymalnie 300 złotych.

Dostępność usługi cash back

Zgodnie z danymi publikowanymi przez NBP, na koniec marca bieżącego roku, klienci mogli wypłacić gotówkę w ponad 211 tys. placówek handlowo-usługowych. Oznacza to, że w ciągu 12 miesięcy przybyło aż 73 tys. takich punktów. Rośnie też częstotliwość korzystania z cash back. W 2018 roku klienci wypłacali środki w sklepach ponad 17 milionów razy, czyli prawie 3 milionów razy częściej niż w 2017 roku. Zwiększa się też wartość dokonywanych wypłat – w 2018 roku klienci wypłacili 2 mld złotych, co oznacza wzrost o 19% w porównaniu z poprzednim rokiem. Średnia wartość kwoty wypłacanej wynosiła około 120 złotych.

Zdaniem NBP zebrane dane świadczą o tym, że polski rynek potwierdza prawidłowość, zaobserwowaną również w innych krajach – wypłaty sklepowe są wykorzystywane przez klientów jako bieżące uzupełnienie płynności swojego portfela. Rosnąca popularność usługi  cash back potwierdza powyższe twierdzenie. Z drugiej jednak strony do tej pory obsługuje tylko około 1% wypłat gotówki dokonywanych przez konsumentów. To pokazuje, że jeszcze wiele jest do zrobienia w popularyzacji tej usługi.

Prognozy rozwoju usługi cash back na rynku polskim można oprzeć na obserwacjach z innych krajów. Usługa ta dynamicznie i powszechnie rozwinęła się na rynkach angielskim, irlandzkim czy skandynawskich, gdzie użytkownicy kart płatniczych bardzo chętnie korzystają z wypłat w kasach sklepowych. Żeby taki poziom osiągnąć również w Polsce powinny zostać podjęte działania marketingowe i edukacyjne przez wszystkie strony biorące udział w usłudze. Takie działania wydają się bardzo zasadne, ponieważ usługa cash back pozwala na zmniejszenie stanów gotówki w sklepach a jednocześnie zwiększa dostęp do gotówki w sytuacji, gdy bankomatów w Polsce jest coraz mniej.

Jak funkcjonuje usługa cash back?

W funkcjonowanie usługi cash back bezpośrednio zaangażowane są cztery grupy podmiotów. Są to: banki będące wydawcami kart płatniczych, agenci rozliczeniowi (centra rozliczeniowe, czyli banki lub podmioty niebankowe, które podpisali z handlowcami umowy o przyjmowanie zapłaty przy użyciu kart płatniczych), akceptanci kart płatniczych (sklepy, punkty handlowe) oraz organizacje kartowe skupiające wokół siebie wydawców kart. Organizacje kartowe są odpowiedzialne za dostarczenie infrastruktury technicznej umożliwiającej autoryzację transakcji oraz za określenie zasad przyjmowania i rozliczania kart.

Na niektórych rynkach wprowadzono opłatę międzybankową ponoszoną przez wydawców na rzecz agentów rozliczeniowych. Jest ona traktowana jako stymulator rozwoju usługi i ma najczęściej charakter rozwiązania przejściowego znoszonego po upływie pewnego okresu, np. dwóch lat. Jej celem jest pokrycie kosztów ponoszonych przez agentów rozliczeniowych i detalistów związanych z wdrożeniem usługi cash back.

Korzyści płynące z usługi cash back

Model biznesowy usługi został opracowany tak, aby była ona korzystna dla wszystkich stron. Dla sklepów to przede wszystkim możliwość zmniejszenia ilości nieefektywnie przetrzymywanej gotówki oraz zyskanie dodatkowej zachęty dla klientów do wizyt i zakupów.

W przypadku posiadacza karty zalety usługi cash back również są istotne. Dzięki temu, że wypłatę gotówki można wykonać podczas codziennych zakupów, zapewnia ona oszczędność czasu. Usługa zwiększa też dostępność gotówki, zwłaszcza w małych i turystycznych miejscowościach, gdzie liczba sklepów czy stacji paliw z usługą cash back jest większa od liczby bankomatów. Dla klienta transakcja jest komfortowa – operację przeprowadza sprzedawca na terminalu, a klient jedynie podpisuje wydruk lub zatwierdza transakcje kodem PIN. Może to mieć znaczenie np. dla osób starszych, mających obawy związane z wypłatą z bankomatów, gdzie z reguły nie ma wsparcia innej osoby.

Dalszy dynamiczny rozwój tej usługi w Polsce, mógłby mieć pozytywny wpływ na zwiększenie dostępu do gotówki poza istniejącą już siecią bankomatów. Dzięki temu powstanie wygodna alternatywa w stosunku do bankomatów w formie wypłacania niewielkich kwot podczas codziennych zakupów w sklepach posiadających terminale POS. Ta funkcja może być bardzo istotna z uwagi na zmniejszającą się obecnie liczbę dostępnych bankomatów.

Rozwój technologiczny usługi cash back

Usługa cash back ciągle rozwija się pod względem technicznym. Na przykład w tym roku wprowadzono w Polsce zbliżeniową usługę cash back, czyli możliwość wypłaty gotówki bez wkładania karty do terminala. Usługę taką udostępnia firma IT Card. Z danych tej firmy wynika, że zbliżeniowy cash back dostępny jest w około 2,4 tys. POS-ów działających pod marką Planet Pay oraz w około 5,8 tys. terminali należących do sieci partnerskich spółki. Gotówkę zbliżeniowo można wypłacać z około 3 tys. urządzeń należących do banku Pekao. Polska jest jednym z pierwszych, o ile nie pierwszym rynkiem na świecie, gdzie taka usługa w ogóle jest dostępna.

Pojawiają się też informacje, że niektóre sieci sklepów w Polsce pracują nad wdrożeniem nowej usługi o nazwie „cash to card”, czyli stanowiącej odwrotność cash back. Polega ona na wpłacaniu gotówki za pośrednictwem terminali na rachunki powiązane z kartami płatniczym. Jeśli usługa wejdzie do powszechnego użycia, będzie stanowić ciekawą alternatywę dla coraz popularniejszych wpłatomatów.   

Ideę cash back będzie też wspomagał rozwój automatyzacji w obsłudze gotówki w obszarze front office sklepów. W Polsce do tej pory realizuje się to tylko przy użyciu kas samoobsługowych, ale w wielu krajach kasowa obsługę płatności wykonuje się z użyciem urządzeń recyrkulujących banknoty i bilon. Funkcjonalnie automaty te są bardzo zbliżone do bankomatów recyklingowych, mogą więc pełnić przynajmniej częściowo podobne funkcje. Jeśli liczba tradycyjnych bankomatów nadal będzie się zmniejszać, jest możliwe, że ich rolę zaczną przejmować właśnie takie urządzenia instalowane w sklepach umożliwiające obsługę płatności gotówkowych.  

Ograniczenia usługi cash back

Usługa cash back zapewnia nie tylko korzyści, ale ma też swoje słabsze strony. Do jej ograniczeń można zaliczyć brak anonimowości w punkcie wypłaty i ograniczenia w wysokości wypłacanej kwoty. Gotówkę można wypłacać tylko w czasie godzin otwarcia punktu i konieczny jest zakupu jakiegokolwiek produktu w sklepie, który warunkuje wypłatę.

Istnieje też bardzo poważne ograniczenie fizyczne dla tej usługi w postaci ograniczonych zapasów gotówki w sklepach. Na przykład, zakładając, że klienci dokonają 25 wypłat dziennie po 400 złotych, sklep musiałby mieć około 10 000 złotych w kasie w gotówce. Część sklepów nie ma takiego obrotu dziennego, a jeszcze mniej posiada rezerwy kasowe w takiej wysokości. Dodatkowo sklep ma ograniczone możliwości odmówienia wypłacenia pieniędzy klientowi, jeśli jego kierownictwo uzna, że stan gotówki jest za niski.

Rozwiązaniem powyższych problemów może być np. skorzystanie z aplikacji pokazującej w których sklepach można wypłacić gotówkę. Jak tego typu rozwiązania mogą udoskonalać korzystanie z wypłat gotówki w punktach handlowych opiszemy w jednym z najbliższych artykułów.

Jaka przyszłość przed cash back?

Analizując dane przedstawione w niniejszym artykule nasuwa się wniosek, że usługa cash back już na stałe weszła do systemu dystrybucji gotówki. Na dobre zadomowiła się w Europie, ale i w Polsce stopniowo zdobywa coraz większą popularność. Jej dalszej polaryzacji mogą sprzyjać nie tylko akcje promocyjne uczestników systemu, ale również spadek liczby bankomatów. Usługa ma swoje słabe strony, które powodują, że raczej w przyszłości nie będzie dla klientów głównym kanałem dostępu do gotówki. Biorąc pod uwagę że już teraz są dostępne rozwiązania niwelujące wady usługi, można z dużym prawdopodobieństwem założyć, że będzie ważnym sposobem dostępu do gotówki dla osób, które w szybki i wygodny sposób będą chciały uzupełnić swój portfel.

Wrzesień 2019