Czy banki centralne powszechnie stosują przepisy poprawiające jakość banknotów w obiegu?
Rekomendacje NBP mają polepszyć jakość gotówki i usprawnić proces jej obiegu. To znak, że już niedługo w Polsce proces obsługi gotówki będzie się zmieniać. To również jeden z symptomów tego, że będzie zmieniać się rola NBP w całym cyklu obiegu pieniądza. Coraz więcej zadań w tym procesie będą przejmowały banki komercyjne i firmy CIT. Proces będzie upodobniał się do tego jaki ma miejsce w innych krajach europejskich. Dla wielu Czytelników interesująca może być informacja jaka obecnie jest praktyka w obsłudze gotówki w krajach Unii Europejskiej. Czy przepisy regulujące jakość gotówki obowiązują również poza Europą?
Nowe rekomendacje NBP odmienią obsługę gotówki w Polsce
Rekomendacje naszego banku centralnego mają przygotować rynek bankowy i inne podmioty zaangażowane w obsługę gotówki na wprowadzenie nowych regulacji prawnych. Nie jest jeszcze znany termin od kiedy zaczną obowiązywać nowe przepisy. W pierwszej kolejności nastąpi nowelizacja ustawy o NBP, następnie ogłoszone będzie rozporządzenie Ministra Finansów, a później konieczny będzie okres vacatio legis. Można prognozować, że cały proces będzie trwał od 1 do 2 lat, ale przygotowania w bankach czy firmach warto rozpocząć jak najwcześniej to możliwe. W takim przypadku operacja dostosowania instytucji do nowych wymogów powinna przebiec bez komplikacji.
Wzorując się na regulacjach wprowadzonych przez ECB, NBP proponuje stosowanie minimalnych standardów sortowania banknotów przed ich ponownym wprowadzeniem do obiegu.
Standardy te określa się jako jakość obiegową. NBP chce stopniowo przygotować rynek na zmiany ponieważ w dłuższej perspektywie czasu są nieuniknione. Coraz większe są oczekiwania związane z obniżaniem kosztów obsługi gotówki, upraszczaniem procesu jej przepływu czy z zapewnieniem wysokiej jakości banknotów w obiegu.
Zmiany mają usprawnić proces obiegu gotówki i jednocześnie zapewnić bezpieczeństwo. Osiągnięcie takich celów wymaga stosowania więcej rozwiązań automatyzujących obsługę gotówki. Zmieniać się będzie też rola banku centralnego. Jakie są możliwe warianty zmian?
Jakie są możliwe warianty działania banków centralnych w obsłudze gotówki?
Wariantów działania banków centralnych jest kilka. W klasycznym modelu, nazywanym też centralnym, bank jako jedyny spełnia prawie wszystkie role związane z obiegiem gotówki. W takim modelu bank centralny przechowuje i dystrybuuje gotówkę, weryfikuje autentyczność i jakość gotówki, niszczy egzemplarze niespełniające przyjęte kryteria. Może nawet realizować część zadań będących głównie w gestii mennicy, a związanych z procesem produkcji banknotów i bilonu.
W modelu częściowo zdecentralizowanym bank centralny dzieli się zadaniami z innymi uczestnikami rynku. Gotówkę weryfikują, przechowują i dystrybuują także banki komercyjne i firmy transportowe. Weryfikację jakości i autentyczności realizują nawet firmy handlowe. W modelu całkowicie zdecentralizowanym bank centralny ogranicza swoją aktywność tylko do przechowywania i dystrybucji gotówki. W takim modelu weryfikacja, przechowywanie i dystrybucja to głównie zadania firm CIT. Do zadań banków komercyjnych może należeć nawet niszczenie banknotów niespełniających kryteriów jakościowych czy autentyczności.
Jakie są konsekwencje wdrożenia zdecentralizowanego modelu obsługi gotówki?
Dla banku centralnego główną konsekwencją modelu zdecentralizowanego jest utrata w dużej części kontroli nad obrotem gotówkowym. Konieczne staje się zatem wypracowanie nowych metod zapewniania wysokiej jakości banknotów w obiegu i ochrony przed fałszerstwami.
Metody te najczęściej oparte są na stosowaniu certyfikowanych urządzeń umożliwiających powtarzalne sortowanie jakościowe i weryfikację autentyczności.
Korzyści jakie płyną z zastosowania modeli zdecentralizowanych to przede wszystkim niższe koszty obsługi gotówki. Zmniejszają się koszty działania banku centralnego, mniej liczne są transporty gotówki. Banknoty przelicza i sortuje się z mniejszą częstotliwością, dzięki temu mniej się niszczą i rzadziej wymagają wymiany. Cały proces obiegu gotówki staje się sprawniejszy i bezpieczniejszy.
Jaki model działania NBP będzie obowiązywał w Polsce?
Nie pojawiły się jeszcze oficjalne informacje jaki będzie model działania NBP w obsłudze gotówki, ale plany banku wskazują na to, że będzie on zmierzać w kierunku modelu zdecentralizowanego. Głównym zadaniem NBP w takim wariancie może stać się definiowanie i utrzymywanie standardów, ocena nowych technologii i procesów, testowanie i certyfikowanie urządzeń oraz szkolenia z nowych przepisów i procedur. Podstawową funkcją powinna być też oczywiście emisja nowych banknotów.
Taki model działania wymusza stosowanie urządzeń, które zapewnią powtarzalność wyników weryfikacji gotówki i bezpieczeństwo całego rynku. Bank centralny musi mieć pewność, że proces będzie przebiegał sprawnie i nie pogorszy się jakość i bezpieczeństwo gotówki w obiegu. Jak radzą sobie z tym banki centralne w innych krajach?
Przepisy zapewniające odpowiednią jakość banknotów w Europie
Analizując działania wielu narodowych banków centralnych w kwestii zapewnienia odpowiedniej jakości banknotów w obiegu, można stwierdzić, że głównym narzędziem są przepisy ECB. Nie dziwi fakt, że w strefie euro praktycznie wszystkie kraje opierają się na tych regulacjach. Zaskoczyć może informacja, że analogiczne przepisy obowiązują nie tylko w większości krajów Unii Europejskiej nienależących do strefy euro, ale również poza Europą. Przeanalizujmy sytuację na przykładzie kilku krajów o różnym poziomie rozwoju, należących do strefy euro i takich gdzie nie obowiązuje europejska waluta.
W strefie euro obwiązują przepisy ECB
Przepisy ECB obowiązują w największych i najbogatszych krajach strefy euro. Przykładem może być Francja, gdzie Banque de France w 2011 roku wprowadził w życie regulacje strefy euro. Tym samym dbanie o jakość banknotów euro w obiegu stało się jednym z głównych zadań francuskiego banku centralnego. Przepisy wprowadzone przez Banque de France są praktycznie identyczne z regulacjami ECB.
We Francji obowiązują zatem zdefiniowane przez ECB kryteria dla maszynowego i ręcznego sprawdzania jakości obiegowej banknotów, wymogi techniczne urządzeń do obsługi gotówki czy zasady klasyfikacji jakościowej banknotów. Bank udostępnia także na swojej stronie listę certyfikowanych urządzeń i prowadzi szkolenia z zakresu sortowania jakościowego.
Podobne przepisy wprowadziła też Grecja, obecnie znajdująca na drugim biegunie w UE jeśli chodzi o sytuację gospodarczą. Tak jak w innych krajach Eurosystemu również w Grecji banknoty euro mogą być ponownie wprowadzone do obiegu tylko jeśli wcześniej zostały pozytywnie zweryfikowane pod względem autentyczności i jakości przez odpowiednie urządzenia.
Urządzenia te muszą być certyfikowane przez Bank of Greece. Mogą to być zarówno automaty obsługiwane przez klientów, na przykład bankomaty, jak również urządzenia obsługiwane przez personel banków lub firm CIT.
Przepisy ECB obowiązują również w Hiszpanii, którą także silnie dotknął kryzys ekonomiczny. Banco de España jako cel postawił sobie dbałość o wysoką jakość banknotów w obiegu. Ma to ułatwiać wymianę gospodarczą. Banknoty wpłacone do Banco de España zostają poddane procesowi liczenia, analizy, oceny, selekcji i klasyfikacji zanim ostatecznie są dopuszczone do obrotu.
Warunkiem koniecznym jest spełnienie odpowiednich kryteriów jakościowych. Banknoty nie wracają do obiegu jeśli są uszkodzone, podarte, zabrudzone, oznakowane lub pozbawione cech charakterystycznych. Sortowanie jakościowe odbywa w regionalnych sortowniach banku centralnego. Wyposażenie sortowni umożliwia zautomatyzowane sortowanie, pakowanie i niszczenie banknotów.
Przepisy wzorowane na ECB obowiązują również poza strefą euro
Przykładem kraju gospodarczo rozwiniętego, nienależącego do strefy euro, ale z obowiązującymi przepisami ECB, może być Szwecja. W 2013 roku Riksbank wprowadził w Szwecji przepisy regulujące jakość gotówki w obiegu. Szwedzki bank centralny przeniósł na uczestników rynku gotówkowego odpowiedzialność za zapewnienie odpowiedniej jakości przesyłanych banknotów.
Instytucje, które zwracają do Riksbank banknoty, powinny zapewnić zweryfikowanie ich pod względem jakości w przystosowanych do tego celu urządzeniach. Szwedzki bank określił też rodzaje i wielkość uszkodzeń, które kwalifikują banknoty jako nienadające się do użycia.
Przepisy mające zapewniać odpowiednią jakość banknotów w obiegu wprowadziły również kraje, które niedawno przystąpiły do Unii Europejskiej i nie posiadają wspólnej waluty. Przykładem jest Rumunia i Bułgaria. National Bank of Romania w 2013 roku wprowadził przepisy, które są praktycznie identyczne z zaleceniami ECB.
Na przykład banknoty lei mogą być zwracane przez instytucje tylko wtedy jeśli wcześniej są zweryfikowane przez odpowiedni sprzęt. Urządzenia muszą być wcześniej przetestowane przez bank centralny Rumunii. Listę takich urządzeń bank publikuje w Internecie.
Bulgarian National Bank (BNB) w swojej Ordinance No. 18 zaleca, żeby banknoty i monety lew nienadające się do ponownego wprowadzenia do obiegu były wychwytywane też przez banki i firmy świadczące usługi związane z gotówką. Gotówka niespełniająca wymagań jakościowych ma być zwracana do BNB. Sortowanie jakościowe może odbywać się przy użyciu urządzeń zaakceptowanych wcześniej przez BNB.
Sortowanie może też wykonać odpowiednio wyszkolony personel. BNB wspiera podmioty biorące udział w obrocie gotówkowym, m.in. szkoląc personel w zakresie sortowania jakościowego. Bułgarski bank centralny określa także kategorie jakościowe dla banknotów i monet sortowanych przez sortery, urządzenia obsługiwane przez klientów i urządzenia wymieniające gotówkę.
Przepisy ECB są już nie tylko normą europejską
Przepisy wzorowane na ECB wprowadzono także w innych krajach europejskich, w których obowiązują narodowe waluty. Od kilku lat regulacje, które mają zapewnić wysoką jakość gotówki obowiązują na Węgrzech, w Czechach czy w Wielkiej Brytanii. Regulacje, określające wymagania jakościowe wobec banknotów, wprowadzono również na przykład w Stanach Zjednoczonych, Republice Południowej Afryki czy w Indiach.
Nasuwa się zatem wniosek, że zalecane w ostatnich rekomendacjach NBP sortowanie jakościowe, to nie jest odosobniony przypadek czy pomysł na stworzenie nowego rynku. To norma, która już obowiązuje w Europie i coraz częściej spotykana jest poza nią. Przepisy te powinny być jak najszybciej wdrożone również w Polsce. Bez nich nasz rynek „gotówkowy” nie byłby dostosowany do zmieniających się wymagań jego uczestników. Dobrze zatem, że NBP rozpoczął proces, który zrówna nasze przepisy z regulacjami obowiązującymi już prawie w całej Europie i nie tylko.
Marzec 2015
Co to za portal?
Inne tematy:
- Jakie zmiany dla uczestników polskiego rynku obsługi gotówki oznacza implementacja unijnej dyrektywy CER?
- Czy za brak systemu zabezpieczenia bankomatów już wkrótce będzie można trafić do więzienia?
- NBP zbadał koszty instrumentów płatniczych na rynku polskim
- Obieg gotówki – jak się kształtował i dokąd zmierza? (cz. I)
- Czy sztuczna inteligencja usprawni automatykę bankową?
- RetailShow 2018 potwierdził coraz ważniejszą rolę automatyzacji gotówki w handlu
- Nieoczekiwane problemy producentów bankomatów
- Jaki wpływ mają nowe regulacje NBP na korzystanie z wpłatomatów?
- W Skandynawii gotówka wraca do łask
- Pierwsze urządzenia spełniające wymogi nowych przepisów NBP