Czy gotówka ma realny wpływ na nielegalne aktywności?

Od kilku lat można zaobserwować coraz bardziej powszechne działania różnych instytucji i organizacji, których celem jest dyskredytowanie gotówki. Jednym z argumentów, który ma przemawiać za jej wycofaniem z użycia, jest wpływ na rozwój szarej strefy, przestępczości i terroryzmu. Czy tak jest w istocie? Rzeczywisty związek między używaniem gotówki a rozwojem nielegalnych aktywności badał Profesor Dr Friedrich Schneider z Johannes Kepler University w Linz. W tym roku ukazała się jego praca naukowa wyczerpująco prezentująca to zagadnienie.

Zakres badania austriackiego naukowca

Opublikowana w kwietniu bieżącego roku praca naukowa “Restricting or Abolishing Cash: An Effective Instrument for Fighting the Shadow Economy, Crime and Terrorism?” opracowana przez Friedricha Schneidera, rzuca nowe światło na wpływ gotówki na szarą strefę. Badaniu poddano również związek między używaniem gotówki a korupcją, terroryzmem i wolnością obywateli. Zakres badania był zatem bardzo szeroki i wymagał zastosowania szeregu metod badawczych.

Pozycja gotówki na świecie wciąż silna

W swojej pracy Schneider stwierdza, że gotówka nadal jest mocno wykorzystywana w legalnej gospodarce i to pomimo coraz większej liczby alternatywnych metod płatności. Klienci mają dostęp do takich instrumentów płatniczych jak karty kredytowe, elektroniczne systemy płatnicze czy wirtualna waluta. Banknoty nadal są jednak preferowanym sposobem płatności, zarówno w Europie jak i w krajach na innych kontynentach, na przykład w Stanach Zjednoczonych. Dominacja gotówki szczególnie jest widoczna w zakupach o małej wartości.

Taką sytuację potwierdzają różne badania. Na niektóre z nich powołuje się autor pracy. Przykładem są badania Bagnall et al. z 2014 roku, z których wynika, że w rozwiniętych krajach OECD pod względem udziału płatności gotówkowych w ogólnej liczbie transakcji, z wynikiem aż 82% przodują Austria i Niemcy. Za tymi krajami jest Australia (65%) i Francja (56%). Pod względem wartości, transakcje gotówkowe przodują w takich krajach jak Austria (65%), Niemcy (53%) i Holandia (34%).  W nieco innym ujęciu sytuację gotówki charakteryzują dane dotyczące użycia banknotów Euro. W 2014 roku gospodarstwa domowe i firmy niebankowe używały banknoty aż w 30% płatności. Przykłady tych badań potwierdzają wciąż silną pozycję gotówki na świecie.

Gotówka vs. nielegalne aktywności

Źródło: Flickr/Damian Gadal

Główną część pracy poświęcono analizie wpływu używania gotówki na wzrost szarej strefy, korupcji, prania brudnych pieniędzy, cyberprzestępczości. W badaniu związków z szarą strefą wykorzystano trzy różne podejścia metodologiczne z użyciem modelu MIMIC (Multiple Indicators Multiple Causes) i mikro badania.

Wniosek płynący z analiz jest taki, że gotówka to ważny element szarej strefy, ale nie jest wcale przyczyną jej powstawania. Podobne wnioski płyną z analizy danych dotyczących korupcji. Schneider nie potwierdził, że gotówka jest czynnikiem powodującym korupcję. Zdaniem naukowca są słabe dowody empiryczne na takie związki przyczynowo-skutkowe.

Dane liczbowe dotyczące przestępczości i wykorzystania gotówki rzadko występują i często zawierają duże błędy. To powoduje, że dane te są trudne do zinterpretowania. I chociaż naukowiec stwierdza, że gotówka jest ważna w praniu brudnych pieniędzy, będącym pierwszym etapem tradycyjnych działań przestępczych, to podkreśla również, że już teraz przychody z cyberprzestępczości są znaczne. W przyszłości jeszcze wzrosną, ponieważ wykorzystanie cyfrowych sieci do działań przestępczych staje się coraz bardziej atrakcyjne.

Dodatkowo nielegalne fundusze mogą być przenoszone przez alternatywne systemy do transferu, w pełni działające poza systemem bankowym. Przykładem jest hawala, czyli alternatywny system przekazów pieniężnych stworzony na Bliskim Wschodzie. Pokazuje to, że jeśli gotówka zniknie, przestępcy lub terroryści bez większych problemów będą korzystać z pieniądza elektronicznego.

Jaki wpływ na nielegalne aktywności miałoby eliminowanie gotówki?

Dostępne dowody wskazują na to, że wprowadzenie ograniczeń w użyciu gotówki najprawdopodobniej zmniejszy zyski z przestępstw, ale na pewno ich samych nie wyeliminuje. Wyniki uzyskane w badaniu pokazują, że wprowadzenie ograniczeń w ilości gotówki zmniejszy szarą strefę w przedziale od 2% do 20%, gdzie najwyższa wartość mogłaby być uzyskana przy całkowitym wyeliminowaniu gotówki. W przypadku korupcji analogiczne działanie skutkowałoby redukcją nieprawidłowości od 1,8 do 18% aktywności, a w przypadku przestępstw – od 5% do 10%.

Dane te uwidaczniają, że znaczące zmniejszenie nielegalnych aktywności jest możliwe do uzyskania praktycznie tylko przy całkowitym wyeliminowaniu gotówki. Biorąc pod uwagę ciągły wzrost ilości pieniądza fizycznego w obiegu, taki scenariusz  jeszcze długo będzie nierealny. A jeśli nawet udałoby się powstrzymać przyrost gotówki, a następnie nieznacznie ograniczyć jej ilość, wpływ tego na negatywne zjawiska będzie minimalny. Szczególnie jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że ciągle rozwijają się alternatywne cyfrowe metody płatności używane w nielegalnych działaniach.

Czy posługiwanie się gotówką ma wpływ na poczucie wolności?

Wyniki badania profesora Schneider pokazują, że ograniczanie lub eliminowanie gotówki z obiegu w niewielkim stopniu wpływa na szarą strefę, korupcję, pranie brudnych pieniędzy i finansowanie terroryzmu. Wpływ ten nadal będzie maleć. Z drugiej strony, negatywne skutki społeczne usuwania z życia gotówki mogą być poważne. Według Schneidera w demokracjach wybór między gotówką a innymi metodami płatności powinien być pozostawiony ludziom, którzy w tym samym czasie są obywatelami, podatnikami, konsumentami i producentami. Ludzie powinni mieć swobodę w wyborze instrumentu płatniczego, którego chcą użyć w danym przypadku.

Zdaniem naukowca gotówka jest częścią relacji między obywatelami a ich państwem. Pieniądz fizyczny reprezentuje podstawowy związek między obywatelami, podatnikami a organami państwowymi. Korzystanie z gotówki oznacza wolność, niezależność i spełnienie indywidualnych potrzeb obywateli, którzy generalnie nie chcą interwencji państwa w ich płatności gotówkowe.

Analizując skutki dużego ograniczenia lub wyeliminowania gotówki, Schneider stwierdza, że  konsekwencją może być wystąpienie ryzyka poważnego osłabienia zaufania do władz państwowych. Takie działanie może okazać się nieproduktywne, a nawet szkodliwe. Autor badania podkreśla, że obywatele nie chcą być zmuszani przez władze państw do nieużywania gotówki. Ludzie powinni mieć swobodę w wyborze instrumentu płatniczego.

Gotówka ma uzasadnione istnienie

Analizując informacje w różnych mediach branżowych, można było spotkać się z poglądami poddającymi w wątpliwość czy gotówka rzeczywiście bardzo sprzyja rozwojowi szarej strefy. Przedstawione w niniejszym artykule badanie oparte na metodach naukowych, przeprowadzone przez naukowca z dużym dorobkiem, potwierdza, że walka z gotówką wydaje się być mało sensowna. Pozytywne efekty takiej „krucjaty” będą niewielkie, a potencjalne straty znaczące. Uzasadnione w tym kontekście jest przesłanie, żeby przestać uważać gotówkę za zły instrument płatniczy, a zacząć myśleć o niej jako jednej z dostępnych form płatności, mającej pewne wady, ale też i zalety. Podobnie zresztą jak to ma miejsce w przypadku jej bezgotówkowych odpowiedników.

Październik 2017

KOMENTARZE

  1. […] niż transakcje kartami. Posługiwanie się nią zapewnia lepszą kontrolę wydatków i co więcej, wbrew powszechnym opiniom ma mały wpływ na wzrost szarej strefy. Z uwagi na powyższe walka z gotówką niesie ze sobą bardzo negatywne […]

Dodaj komentarz