Jaką wybrać metodę weryfikacji uszkodzeń banknotów?

W tegorocznej rekomendacji Narodowy Bank Polski stwierdza, że banknoty wprowadzane powtórnie do obrotu gotówkowego powinny spełniać odpowiednie standardy jakości obiegowej. Bank wzorując się na przepisach ECB określa, jakie uszkodzenia powinny eliminować banknoty z obiegu. Standardy te mogą być weryfikowane ręcznie lub maszynowo. Pojawia się pytanie, jaka weryfikacja może być bardziej korzystna dla różnych firm. Przedstawiamy charakterystykę uszkodzeń, które już w niedalekiej przyszłości będą wykluczać banknoty z obiegu oraz sposoby ich weryfikacji.

Dwanaście typów uszkodzeń banknotów

NBP w swojej rekomendacji przedstawił 12 rodzajów uszkodzeń, które będą eliminować banknoty z obiegu. Są to zabrudzenie, plama, napis lub nadruk lub rysunek, odbarwienie, rozdarcie, dziura, ubytek powierzchni, podklejenie, zagniecenie, wiotkość, zagięcia i zagięte rogi banknotu. W przypadku sortowania maszynowego dla większości tych uszkodzeń bank centralny precyzyjnie określa, jakie wielkości uszkodzeń banknotów są dopuszczalne.

Dla sortowania ręcznego wymagania są znacznie mniej szczegółowe. Przy sprawdzaniu jakości obiegowej przez wykwalifikowany personel, za nienadające się do obiegu trzeba uznać banknoty uszkodzone w jakikolwiek sposób wymieniony powyżej lub z wyraźnym uszkodzeniem jednego z rozpoznawalnych zabezpieczeń. Sprawdzanie jakości obiegowej odbywa się wtedy poprzez ocenę wzrokową poszczególnych banknotów, bez konieczności stosowania specjalnego sprzętu.

Przeanalizujmy, jakie są wymagania jakości obiegowej banknotów przy metodzie ręcznej i maszynowej, żeby odpowiedzieć na pytanie, jaka metoda jest bardziej korzystna dla podmiotów obsługujących gotówkę.

Kategoria zabrudzenia banknotów

Ogólne zabrudzenie całej powierzchni banknotu sprawia, że zwiększa się gęstość optyczna banknotów. W przypadku sortowania maszynowego stopień zwiększenia gęstości wylicza się w oparciu o wyższą z dwóch wartości średnich arytmetycznych z pomiarów wykonanych w co najmniej 4 punktach na niezadrukowanej powierzchni banknotu poza znakiem wodnym.

Wyliczenie to odbywa się oddzielnie na każdej strony banknotu. Dla nominałów 10,20,50 i 100 złotych maksymalny poziom zwiększenia gęstości optycznej w porównaniu do nowego banknotu został określony na 0,07 przy użyciu filtra magenta. Banknoty, które nie spełniają tych wymogów nie powinny trafić ponownie do obiegu.

W przypadku weryfikacji banknotów przez wykwalifikowany personel, NBP określa tylko, że zabrudzenie może eliminować banknot, jeśli jest dostrzegalne wzrokowo na jego powierzchni.

Poplamione i popisane banknoty

Plama to koncentracja brudu w określonym miejscu na powierzchni banknotu. Przy weryfikacji maszynowej do obiegu nie powinny trafić egzemplarze z plamą na określonej powierzchni banknotu. Plama eliminująca banknot z obiegu ma wielkość co najmniej 9 mm na 9 mm na niezadrukowanej powierzchni banknotu lub co najmniej 15 mm na 15 mm na zadrukowanej powierzchni banknotu.

Przy weryfikacji ręcznej plama uniemożliwiająca ponowne wprowadzenie do obiegu NBP określana ogólnie jako dostrzegalna wzrokowo koncentracja brudu w określonym miejscu na powierzchni banknotu.

Osobną kategorię uszkodzeń stanowi napis, nadruk lub rysunek. Może to być dodany rysunek, napis lub inny znak napisany lub w inny sposób naniesiony na banknot. Jednak sortowanie maszynowe według tego kryterium nie jest obowiązkowe. Przy weryfikacji banknotu przez personel jako parametr dyskredytujący banknot określono dostrzegalny wzrokowo dodany rysunek, napis lub inny znak.

Odbarwione i podarte banknoty

Odbarwienia banknotów najczęściej powstają w wyniku wyprania banknotu lub poddania go działaniu agresywnych substancji chemicznych. Odbarwienie może dotyczyć części lub całości banknotu.

W przypadku sortowania maszynowego odbarwienie eliminujące możliwość ponownego wprowadzenia do obiegu wykrywają czujniki elementów graficznych lub czujniki ultrafioletu. Przy weryfikacji ręcznej pozostaje sprawdzenie wzrokowo czy występuje odbarwienia części lub całości banknotu.

Inną kategorią uszkodzeń wyszczególnioną przez NBP jest rozdarcie. Przy maszynowym sprawdzaniu jakości banknotów, za nienadające się do obiegu uznawane są egzemplarze z otwartym rozdarciem o szerokości większej niż 4 mm i długości większej niż 8 mm (kierunek pionowy) lub 15 mm (kierunek poziomy) lub 18 mm (kierunek ukośny).

Pomiaru rozdarcia dokonuje się, wyznaczając prostą od końca rozdarcia do tego brzegu banknotu, przy którym znajduje się początek rozdarcia. Nie mierzy się długości samego rozdarcia.

Przy weryfikacji ręcznej uznano, że należy wycofać banknot posiadający co najmniej jedno rozdarcie przy krawędzi.

Dziury, ubytki i podklejenia banknotów

Przy sprawdzaniu maszynowym banknoty z dziurami nie nadają się do obiegu, jeżeli urządzenie wykryje dziurę większą niż 10 mm². Jeśli banknot weryfikuje personel, eliminuje go z ponownego wprowadzenia do obiegu przynajmniej jedna dziura dostrzegalna wzrokowo.

Ubytek oznacza banknot niekompletny. W odróżnieniu od banknotu zagiętego w takim przypadku brakuje części banknotu wzdłuż co najmniej jednego brzegu (cały banknot jest krótszy lub węższy w porównaniu do właściwych rozmiarów). NBP proponuje, żeby w przypadku sortowania maszynowego, z obiegu były eliminowane banknoty o długości mniejszej o co najmniej 6 mm lub o szerokości mniejszej o co najmniej 5 mm.

Ubytki będą porównywane do nominalnej długości i szerokości danego banknotu. Jeśli banknoty będą poddane weryfikacji wzrokowej wystarczające żeby wycofać banknot będzie brak części banknotu wzdłuż co najmniej jednej krawędzi.

Również zbyt duże podklejenia będą dyskwalifikować banknoty. Podklejenie oznacza sklejenie taśmą klejem lub w inny sposób części tego samego lub większej liczby banknotów.

Jeśli będziemy sprawdzać banknot maszynowo, sklejenie taśmą grubszą niż 50 μm, która zakrywa powierzchnię większą niż 10 mm na 40 mm, będzie powodować wycofanie banknotu z  obiegu. Przy sprawdzeniu wzrokowym nie jest określona wielkość podklejenia eliminująca banknot.

 

Zagniecenia i wiotkość banknotów

Kolejne parametry, które charakteryzują zniszczenia banknotów to zagniecenia i wiotkość. Wielokrotne zagniecenia banknotów można rozpoznać na przykład na podstawie zmniejszonego współczynnika odbicia lub zmniejszonej sztywności papieru. Sortowanie maszynowe według kryterium zagnieceń nie jest jednak obowiązkowe. W przypadku weryfikacji wzrokowej dyskredytujące wielokrotne zagniecenie określono jako znacząco wpływające na wygląd banknotu.

Wiotkość oznacza pogorszenie struktury papieru skutkujące wyraźnym brakiem sztywności. W przypadku zdiagnozowania banknotu charakteryzującego się bardzo niską sztywnością powinien on być zakwalifikowany jako nienadający się do obiegu. Wiotkość banknotów zazwyczaj połączona jest również z zabrudzeniami, dzięki czemu może być wykrywana przez czujniki zabrudzeń. Sortowanie według tego kryterium nie jest obowiązkowe.

Przy weryfikacji przez personel zbyt wiotki banknot określono jako egzemplarz o strukturze papieru pogorszonej w sposób powodujący wyraźny brak sztywności.

Zagięcia i zagięte rogi banknotu

Banknoty z zagięciami mają mniejszą długość lub szerokość i mogą być wykrywane przez czujniki sprawdzające wielkość banknotu lub przez czujniki grubości. Banknoty eliminowane z obiegu będą miały zagięcia spełniające kryteria przewidziane dla uszkodzeń. Oznacza to zagięcia powodujące zmniejszenie długości banknotu o ponad 6 mm lub szerokości banknotu o ponad 5 mm.

W przypadku banknotów z zagiętymi rogami dyskwalifikować je będą zagięcia powierzchni większej niż 220 mm² i minimalnej długości krótszej krawędzi zagiętego rogu przekraczającej 15 mm.

Przy weryfikacji ręcznej przy zagięciach i zagiętych rogach brak jest wytycznych dotyczących wielkości uszkodzenia, które mają eliminować banknoty.

 

 

Lepsza weryfikacja przez personel czy maszynowa?

Sprawdzania jakości obiegowej przez wykwalifikowany personel, oparte tylko o ocenę wzrokową poszczególnych banknotów, niesie ze sobą sporo ograniczeń. Trudne jest uzyskanie wysokiej trafności i wydajności ręcznej weryfikacji. Efektywnie może być stosowana tylko w firmach czy bankach, gdzie obsługiwana jest niewielka liczba banknotów. Kolejnym ograniczeniem, jasno wynikającym z powyższej analizy, są bardzo ogólne wytyczne co do dopuszczalnych parametrów uszkodzeń. Z tego powodu interpretacja zaleceń może być bardziej dowolna i indywidualna. Może to powodować, ponowne wprowadzenie do obiegu egzemplarzy o różnej jakości a także potencjalne konflikty co do spełniania wymagań NBP.

Przy dużej liczbie banknotów dobre rezultaty sortowania uzyska się tylko stosując urządzenia dedykowane do weryfikacji jakościowej. Dzięki dokładnie określonym parametrom dopuszczalnych uszkodzeń możliwe jest też uzyskanie powtarzalnych wyników. Może nasunąć się pytanie: jakie urządzenia i w jakich przypadkach stosować? Na wszelkie pytania i wątpliwości Czytelników chętnie odpowiemy i wesprzemy w wyborze optymalnej konfiguracji rozwiązania. Zapraszamy do kontaktu.

Kwiecień 2015