NBP zbadał koszty instrumentów płatniczych na rynku polskim

Narodowy Bank Polski w latach 2015-2018 przeprowadził projekt badawczy poświęcony kosztom instrumentów płatniczych w Polsce. Bank centralny za cel postawił sobie oszacowanie kosztów społecznych i prywatnych płatności detalicznych, poniesionych w 2015 roku przez uczestników polskiego na rynku płatności. Badanie dotyczyło wykorzystywania najważniejszych instrumentów płatniczych. Wnioski płynące z badania są bardzo interesujące.

Zakres badania NBP

Projekt badawczy objął różne grupy uczestników systemu płatniczego. Uczestnikami badania byli: bank centralny, banki komercyjne, podmioty infrastruktury płatniczej, przedsiębiorstwa handlowo-usługowe, firmy Cash-In-Transit oraz konsumenci. Uwzględniono zarówno tradycyjne, jak i nowe instrumenty płatnicze. Zbadano koszty korzystania z gotówki, kart przedpłaconych, kart debetowych, kart typu charge, płatności mobilnych, poleceń przelewu i zapłaty. Dane dotyczyły 2015 roku, który jednocześnie uznano rokiem bazowym dla badania. Do oszacowania kosztów płatności po stronie banków i podmiotów infrastruktury płatniczej, wykorzystano metodę rachunku kosztów działań ABC (ang. Activity Based Costing).

NBP przedstawił w swoim badaniu dwa rodzaje kosztów. Pierwszy rodzaj to koszty społeczne, będące całkowitymi kosztami związanymi z funkcjonowaniem instrumentów płatniczych, ponoszone przez wszystkich uczestników łańcucha płatności. W tej kategorii nie uwzględniono opłat i prowizji ponoszonych na rzecz pozostałych uczestników tego łańcucha płatności. Druga kategoria to koszty prywatne, definiowane jako całkowite koszty ponoszone przez danego uczestnika objętego badaniem. Ta kategoria kosztu uwzględnia opłaty i prowizje ponoszone przez tego uczestnika na rzecz innych podmiotów. Z punktu widzenia gospodarki i całego społeczeństwa istotne są jednak przede wszystkim koszty społeczne instrumentów płatniczych, bez kosztów będących jednocześnie przychodami innych uczestników łańcucha płatności.

Jak wysokie są koszty społeczne płatności w Polsce?

NBP oszacował koszty społeczne płatności detalicznych w Polsce na 1,34% PKB, czyli kwotę 24,1 mld zł. Całkowite koszty społeczne gotówki w 2015 roku oszacowano na 17,6 mld zł (w relacji do PKB było to 0,98%). Taki poziom tego wskaźnika wynikał z dominującego udziału transakcji gotówkowych.

W ogólnej liczbie płatności w Polsce transakcje gotówkowe stanowiły aż 69%. Koszty społecznych debetowych kart płatniczych wyniosły 3,7 mld zł (0,21% PKB).

Z kolei koszty społeczne przelewu bankowego stanowiły 1,8 mld zł (0,1% PKB). Koszty kart kredytowych, polecenia zapłaty, płatności mobilnych i innych były stosunkowo niewielkie – oszacowano je na 1,0 mld zł, czyli łącznie 0,05% PKB.

NBP oszacował na 1,41 zł średni jednostkowy społeczny koszt dokonania płatności w Polsce. Najtańszym instrumentem płatniczym było polecenie przelewu – 0,74 zł. Drugą najtańszą metodą płatności była gotówka. Jej jednostkowy koszt społeczny wyniósł 1,49 zł. Gdyby w badaniu uwzględniono rentę menniczą (kwoty zarabiane przez bank centralny na gotówce przekazywanej bankom komercyjnym), to koszt ten byłby jeszcze niższy – 1,29 zł. Koszt społeczny kart debetowych był wyższy niż w przypadku gotówki. NBP oszacował go na 1,67 zł na transakcję. Jeszcze droższe były karty kredytowe – 2,24 zł na transakcję. Najbardziej kosztowne były metody płatności, z których korzystano w niewielkim stopniu. Zaliczały się do nich polecenie zapłaty i płatności mobilne, które w 2015 roku dopiero zaczynały zdobywać popularność.

W kosztach społecznych płatności największy udział miały banki – 49% udziału. Na drugim miejscu pod tym względem uplasowały się przedsiębiorstwa handlowo-usługowe. Ich udział w tych kosztach w 2015 roku to 34%. Dość istotny był także udział podmiotów infrastruktury płatniczej (7%) i konsumentów (5,34%). Najmniejszy udział w kosztach miał bank centralny (2,35%) oraz firmy Cash-In-Transit (2,29%).

Jakie wnioski płyną z badania NBP?

Tegoroczne badanie NBP, to pierwszy o tej skali i o takim stopniu szczegółowości projekt badawczy dotyczący instrumentów płatniczych w naszym kraju. Jego wyniki są bardzo interesujące, ale jednak trzeba wziąć pod uwagę, że obecnie sytuacja zmieniła się pod względem całkowitej liczby transakcji i ich struktury.

Najbardziej w porównaniu z 2015 rokiem zmieniła się sytuacja w przypadku płatności mobilnych, które znacząco zyskały na popularności. W mniejszym stopniu zmieniły się dane dotyczące kart płatniczych.

Zmiany te przekładają się również na koszty instrumentów płatniczych. Z tym powodów NBP planuje powtórzenie badania w szerszym zakresie, mając na celu poznanie kierunków rozwoju systemu płatniczego w obszarze kosztów, rozwoju innowacji płatniczych, a także wpływu regulacji prawnych na ten rynek.

Warto jednak zwrócić uwagę, że badanie NBP potwierdziło ciągle dużą popularność płatności dokonywanych gotówką oraz ich niski średni jednostkowy koszt społeczny w porównaniu do innych instrumentów. Szczególnie ten drugi aspekt może budzić zdziwienie niektórych osób, które od dłuższego już czasu mają dostęp do informacji o wysokim koszcie transakcji gotówkowych i konieczności ich zastąpienia płatnościami elektronicznymi. Jak się okazuje nie jest to tak jednoznaczne i gotówka wcale nie jest drogą formą płatności.

Warto też podkreślić, że koszt jest tylko jednym z czynników wyboru instrumentu płatniczego do dokonania czy akceptacji płatności detalicznej. Ważne jest też bezpieczeństwo, szybkość, wygoda, poziom anonimowości czy powszechności posiadania i akceptowania danego instrumentu. Wybór metody płatności niewątpliwie powinien być pozostawiony swobodnej decyzji konsumentów i przedsiębiorców.

Maj 2019