Nowe rekomendacje NBP odmienią proces obsługi gotówki w Polsce
Narodowy Bank Polski na początku stycznia opublikował nowe rekomendacje standardów postępowania z banknotami w obrocie gotówkowym. Bank centralny w swojej rekomendacji główny nacisk położył na zapewnienie właściwej jakości banknotów ponownie wprowadzanych do obrotu. Znamienne jest, że NBP w swoich zaleceniach wzoruje się na przepisach obowiązujących w Eurosystemie. Obecnie przygotowywana jest też zmiana ustawy o NBP. To zapowiedź dużych zmian w procesie obsługi gotówki jakie w najbliższych latach czekają polskie banki i firmy.
Rekomendacja NBP gruntownie odmieni obrót gotówkowy
NBP opublikował rekomendacje zapowiadające duże zmiany w procesie obsługi banknotów. Obecnie NBP swoje zalecenia traktuje jako propozycję dobrowolnej współpracy banków i pozostałych uczestników rynku. Uznaje je również za dobre praktyki, które będą działać zdecydowanie na korzyść całego rynku. Proponowane zmiany będą dotyczyć prawie całego procesu obrotu gotówką: od przyjmowania wpłat banknotów, poprzez weryfikację autentyczności i jakości, wymogów jakościowych dla banknotów, procedur zatrzymywania banknotów nie spełniających kryteriów po procedury ponownego wprowadzania ich do obiegu i zmiany logistyczne. Zmiany dotkną zarówno banki jak i firmy zajmujące się obsługą gotówki, które będą miały obowiązek badania autentyczności banknotów. Zmiany pośrednio będą dotyczyć również klientów. Propozycje te znajdą też odzwierciedlenie w znowelizowanej ustawie o NBP. Jaki jest powód wprowadzania tak gruntownych zmian?
Przepisy strefy Euro wzorem dla nowych regulacji w Polsce
Jedną z przyczyn przygotowywania reformy jest niedostosowanie obowiązującej ustawy o NBP do obecnych realiów. Kilkunastoletni okres obowiązywania sprawił, że obecna ustawa niestety w niektórych obszarach nie odpowiada współczesnym wymaganiom rynku finansowego i stosowanych technologii. Inna ważna przyczyna to konieczność podniesienia bezpieczeństwa obrotu gotówkowego.
NBP w swoich rekomendacjach wzorował się na przepisach zawartych w decyzji Europejskiego Banku Centralnego nr EBC/2010/14 z dnia 16 września 2010 roku oraz w decyzji nr EBC/2012/19 z dnia 7 września 2012 roku. Dotyczyły one weryfikacji autentyczności i jakości obiegowej oraz zasad powtórnego wprowadzania do obrotu banknotów euro. Regulacje te spowodowały duże zmiany dla uczestników rynku gotówkowego w strefie euro. Warto zwrócić uwagę, że na tych przepisach wzorowały się też inne kraje Unii Europejskiej nieposiadające waluty euro. Wśród nich były Czechy, Węgry czy Chorwacja.
Przesłanką decyzji ECB było zapewnienie maksymalnej ochrony wiarygodności banknotów euro i skuteczne wykrywanie fałszerstw. Sposobem na to ma być utrzymywanie banknotów w obiegu w dobrym stanie. ECB wyszedł z założenia, że dobra jakość banknotów umożliwia łatwą i wiarygodną weryfikację ich autentyczności. Dlatego też ECB w swoich regulacjach położył duży nacisk na sprawdzanie jakości obiegowej banknotów euro. Kluczowe było też zapewnienie szybkiego wykrywania „fałszywek” i przekazywanie ich właściwym organom krajowym. NBP w swojej rekomendacji przyjął podobne cele i założenia – przede wszystkim ma się poprawić jakość gotówki w obiegu.
Jakie zmiany w obsłudze gotówki wprowadzi NBP?
NBP zaleca, żeby banknoty powtórnie wprowadzane do obrotu gotówkowego spełniały określone standardy jakości obiegowej. Weryfikację jakości i autentyczności banknotów, przyjmowanych i ponownie wprowadzanych do obiegu, będzie można przeprowadzić na 2 sposoby – przy użyciu urządzeń do obsługi banknotów lub ręcznie przez wykwalifikowany personel. W przypadku obsługi ręcznej niewiele się zmienia. Tak jak do tej pory personel musi znać określone i podane przez NBP zabezpieczenia banknotów. Musi też posiadać umiejętność ich weryfikowania i znać kryteria sortowania.
O wiele większe zmiany mają nastąpić w sortowaniu maszynowym. NBP bardzo precyzyjnie określił kryteria sortowania jakościowego. Dzięki temu banki i firmy zyskują dokładne wytyczne jak kwalifikować banknoty. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że precyzyjna „diagnoza” jakości banknotu możliwa jest tylko w sortowaniu mechanicznym.
Zupełnie nowe są też zalecenia postępowania z banknotami rozpoznanymi przez urządzenia samoobsługowe jako fałszywe. Na przykład banknoty budzące wątpliwość co do autentyczności mają być zatrzymanie przez urządzenie, następnie niezwłoczne przekazanie do właściwej terytorialnie jednostki Policji. W takim przypadku NBP zaleca żeby nie dokonywać uznania rachunku klienta i przechowywać dane klienta dokonującego wpłaty. Inny przypadek będzie miejsce gdy urządzenie nie potwierdzi autentyczności wpłacanych banknotów. Wtedy banknoty będą weryfikowane przez wykwalifikowany personel, który zdecyduje o ich ostatecznej klasyfikacji. W sumie NBP wyszczególnił 10 przypadków postępowania z różnymi banknotami wpłacanymi w urządzeniach samoobsługowych.
Jakość urządzeń do obsługi banknotów będzie sprawdzana
W propozycji NBP pojawiają się też nowe procedury dotyczące jakości sprzętu. Jeśli podmioty będą korzystać z urządzeń do sprawdzania autentyczności lub jakości obiegowej banknotów, NBP zaleca żeby były one poddawane odpowiednim testom. Testy te mają potwierdzać zdolność urządzenia do wykrywania fałszywych banknotów oraz do identyfikowania egzemplarzy nienadających się do obiegu. Jest bardzo prawdopodobne, że NBP przygotuje specjalną jednostkę certyfikującą urządzenia. Taka właśnie praktyka ma miejsce w strefie euro, gdzie urządzenia są certyfikowane, a ich lista jest udostępniana w Internecie. Jednocześnie NBP proponuje nowe standardy postępowania z banknotami w obrocie gotówkowym.
Wytyczne dotyczące jakości banknotami w obrocie gotówkowym
NBP zaleca stosowanie kilku kategorii standardów w obrocie gotówkowym. Określa je jako: minimalne kryteria dla maszynowego i ręcznego sprawdzania jakości obiegowej banknotów, ogólne wymogi techniczne urządzeń do obsługi gotówki oraz klasyfikację i postępowanie z banknotami przeliczanymi lub sortowanymi przez urządzenia obsługiwane przez klienta a także przez wykwalifikowany personel. O co dokładniej chodzi w zaleceniach dotyczących maszynowej obsługi banknotów?
W przypadku maszynowego sprawdzania jakości NBP określił 12 typów uszkodzeń, kwalifikujących banknoty jako nienadające się do obiegu. Dla różnych typów uszkodzeń bank centralny zdefiniował szczegółowe kryteria jakościowe. Dzięki temu dokładnie wiadomo jaka wielkość ubytku czy plamy powinna kwalifikować banknot do wycofania. Może mieć to wpływ na wycofywanie z obiegu większej liczby banknotów niż dzieje się to obecnie. Spełnienie tych zaleceń zwiększy też wymagania co do procesu sortowania jakościowego banknotów jak i do stosowanych w nim rozwiązań.
Jakie wymogi techniczne powinny spełniać urządzeń do obsługi gotówki?
NBP w swoje rekomendacji uwzględnił szereg nowych urządzeń jakich personel banku i klienci mogą używać do obsługi banknotów. Urządzenia do obsługi banknotów zdefiniowano jako sprzęt służący sprawdzaniu autentyczności lub jakości obiegowej banknotów. W kategorii urządzeń obsługiwanych przez klienta, NBP wyróżnia: wpłatomaty (urządzenia do przyjmowania banknotów z weryfikacją autentyczności), recyklery (urządzenia do przyjmowania i wydawania banknotów pracujące w obiegu zamkniętym) oraz urządzenia niepracujące w obiegu zamkniętym do przyjmowania i wydawania banknotów. Osobną grupę tworzą urządzenia do przyjmowania i wydawania banknotów z weryfikacją autentyczności i jakości obiegowej, ale nie identyfikujące klientów. Są to na przykład automatyczne kasy czy automaty do sprzedaży różnych artykułów.
W kategorii urządzeń obsługiwanych przez personel uwzględniono sortery weryfikujące autentyczność i jakość obiegową banknotów, urządzenia do sprawdzania autentyczności banknotów, urządzenia kasjerskie z funkcją sprawdzania autentyczności i jakości obiegowej banknotów pracujące w obiegu zamkniętym oraz urządzenia kasjerskie z funkcją sprawdzania autentyczności banknotów.
Wszystkie powyższe kategorie urządzeń wyszczególnia i definiuje również ECB. Potwierdza to fakt, że nasz bank centralny chce być w zgodzie z przepisami strefy euro. Dzięki temu nasze przepisy będą odpowiadać aktualnemu poziomowi technologii, z której już dzisiaj korzystają klienci i podmioty zajmujące się obsługą gotówki.
Nowe praktyki postępowania z fałszywymi banknotami
NBP proponuje nowe procedury wymiany banknotów i zatrzymywania fałszywych egzemplarzy. Propozycje różnią się nieco w zależności czy klient korzysta z urządzenia z funkcją identyfikacji wpłacającego czy nie. Inne ma być postępowanie z banknotami przeliczanymi lub sortowanymi przez urządzenia obsługiwane przez wykwalifikowany personel. W sumie w rekomendacji jest kilkanaście wariantów postępowania z różnymi banknotami w zależności od rozwiązania. Będą one miały duży wpływ na obsługę klientów i pracę personelu banków i firm. Zagadnienie jest na tyle obszerne i ważne, że warto poświęcić mu osobny artykuł.
Nowe rekomendacje – wyższa jakość banknotów i bezpieczeństwo
NBP słusznie uznało, że obecny stan prawny dotyczący procesu obsługi banknotów w bankach czy firmach CIT nie w pełni odpowiada rzeczywistości. Bank centralny słusznie też uznał, że przy zmianie najlepiej posługiwać się sprawdzonymi przepisami i wzoruje się na ECB. Cała operacja ma spowodować, że w obiegu będą banknoty o lepszej jakości, będzie ograniczana liczba „fałszywek”, a cały proces obsługi będzie w większym stopniu zautomatyzowany i docelowo tańszy.
Obecnie NBP opublikował rekomendację, która nie jest jeszcze obligatoryjna. Jak podkreśla NBP, intencją jej wydania jest przede wszystkim umożliwienie stopniowego (w dłuższym okresie czasu) dostosowania się uczestników rynku i urządzeń do planowanych zmian, zanim staną się one normami prawa. Jest to dopiero początek procesu wprowadzania zmian, który potrwa zapewne wiele miesięcy. NBP chce cały proces przeprowadzić jak najbardziej „przyjaźnie” dla rynku. Bank centralny deklaruje, że będzie wspierał rynek przeprowadzając szkolenia oraz umożliwiając dostęp do banknotów np. do przeprowadzenia adaptacji urządzeń. NBP umożliwi też dostęp do informacji dotyczących banknotów i ich zabezpieczeń do odczytu maszynowego oraz dotyczących zagrożeń fałszerstwami.
W naszej ocenie jest to projekt bardzo ważny dla wszystkich podmiotów zaangażowanych w obsługę gotówki. Rodzi się jednak pytanie co proponowane zmiany dokładnie oznaczają dla banków i ich klientów czy firm CIT. Jakie działania i środki trzeba będzie zmodyfikować lub wprowadzić? Tej tematyce poświęcimy jeden najbliższych artykułów na naszym portalu. Na bieżąco będziemy też publikować istotne informacje związane z projektem NBP, a także odpowiadać na wszystkie pytania i wątpliwości Czytelników.
Styczeń 2015
Co to za portal?
Inne tematy:
- Jakie zmiany dla uczestników polskiego rynku obsługi gotówki oznacza implementacja unijnej dyrektywy CER?
- Czy za brak systemu zabezpieczenia bankomatów już wkrótce będzie można trafić do więzienia?
- NBP zbadał koszty instrumentów płatniczych na rynku polskim
- Obieg gotówki – jak się kształtował i dokąd zmierza? (cz. I)
- Czy sztuczna inteligencja usprawni automatykę bankową?
- RetailShow 2018 potwierdził coraz ważniejszą rolę automatyzacji gotówki w handlu
- Nieoczekiwane problemy producentów bankomatów
- Jaki wpływ mają nowe regulacje NBP na korzystanie z wpłatomatów?
- W Skandynawii gotówka wraca do łask
- Pierwsze urządzenia spełniające wymogi nowych przepisów NBP