Obieg gotówki – przesłanki kolejnych zmian (cz. II)

Sytuacja w obiegu gotówki ulega ciągłym zmianom. Różne czynniki sprawiają, że dalsza ewolucja systemu jest nieunikniona. Jakie czynniki są najistotniejsze? W jakim kierunku może zmierzać obieg gotówki w najbliższych latach? Przedstawiamy drugą część artykułu poświęconą zmianom zachodzącym w obiegu gotówki.

Artykuł powstał m.in. na podstawie dokumentu przygotowanego przez analityków firmy Glory. Celem ich analizy było usystematyzowanie historii zmian w obiegu gotówki i opracowanie prognoz dalszego jej rozwoju. Analizy wykonano ze szczególnym uwzględnieniem sektora retail.

Co może mieć największy wpływ na zmiany w obiegu gotówki?

Obieg gotówki przez lata podlegał ciągłemu rozwojowi. Szczególnie intensywnie zmieniał  się w ciągu ostatnich 70 lat. Co może wpłynąć na dalszy rozwój obiegu gotówki? Czynników jest wiele.  Jednymi z najważniejszych są obecne zmiany w modelu dostępu klientów do gotówki. Istotnym objawem tego jest zamykanie przez banki części oddziałów w Europie.  Dodatkowo od 2014 roku odnotowywany jest ciągły spadek liczby zainstalowanych bankomatów. Zmiany te niewątpliwie utrudniają klientom dostęp do gotówki poprzez tradycyjne kanały. Taka sytuacja ma miejsce nie tylko w Europie. Firma konsultingowa RBR opublikowała niedawno raport Global Market Forecasts z którego wynika, że trend ten rozszerza się również na inne regiony świata.

W swoim raporcie RBR podkreśla, że 2018 był pierwszym rokiem kiedy to zmniejszyła się globalna baza zainstalowanych urządzeń odkąd zastosowano bankomaty. Spadek ten wynika głównie z sytuacji w Chinach oraz w czterech innych krajach – Brazylii, Wielkiej Brytanii, Australii i Rosji. Podobna sytuacja ma miejsce również w Polsce. Według danych NBP w 2018 roku o 345 zmniejszyła się liczba dostępnych bankomatów i na koniec ubiegłego roku było ich niespełna 23 tysiące.

Raport firmy RBR pokazuje również prognozy spowolnienia rynku ATM w perspektywie kolejnych 5-ciu lat. Może oznaczać to, że rynek już osiągnął największą liczbę dostępnych bankomatów i w przyszłości liczba ta będzie się nadal powoli zmniejszać.

Czy mniej dostępnych bankomatów to efekt mniejszej ilości gotówki w obiegu?

Dostępne dane z różnych źródeł pokazują, że odpowiedź na powyższe pytanie nie jest jednoznaczna. Według wielu prognoz ilość gotówki w obiegu rośnie i nadal będzie rosnąć, także w przypadku regionów, w których ma miejsce spadek liczby bankomatów.

Taka sytuacja ma miejsce na przykład w Unii Europejskiej i w Chinach. Zmniejszająca się liczba placówek i bankomatów przy równoczesnym wzroście ilości gotówki w obiegu sprawia, że konieczne jest udostępnienie klientom nowych kanałów dostępu do fizycznego pieniądza. Jednym z nich jest wypłata gotówki w sklepach.

 

Wypłaty gotówki w sklepach receptą na mniejszą liczbę punktów wypłaty?

Wiele wskazuje na to, że placówki handlowe w obszarze wypłat mogą zastępować likwidowane oddziały bankowe i  bankomaty.  Już dziś istnieją rozwiązania technologiczne, które  to umożliwiają. W dodatku są one łatwo dostępnym miejscem, które wielu klientów odwiedza prawie codziennie.  I przede wszystkim w sklepach, w efekcie dokonywanych płatności, jest gotówka. Jednak zbyt  dużo wpłat gotówkowych wpływa na nieefektywne jej przetrzymywanie.

W rezultacie sklepy są narażone na dodatkowe koszty logistyczne związane z odbiorem gotówki. Rozwiązaniem  jest zwiększenie transferu gotówki od detalistów do ich klientów. Wprowadzenie na szeroką skalę rozwiązań, które to umożliwią, zmniejszy zapotrzebowanie na usługi firm CIT i zaangażowanie banków komercyjnych. Dodatkowo zmniejszy się ilość gotówki bezproduktywnie utrzymywanej w systemie, a także presja na banki centralne związanej z dostarczaniem gotówki.

Kolejny etap usprawniania obiegu gotówki

Pierwsze działania, które mają dostosować obieg gotówki do nieuchronnych zmian już są realizowane. Jednym z nich jest stosowanie w sklepach usługi cashback, czyli wypłaty gotówki klientowi przy użyciu terminala. Dzięki niej detaliści mogą redukować nadwyżki gotówki wypłacając ją klientom, a klienci mogą wrócić później do sklepu i w nim ją wydać. Zwiększa to zadowolenie klientów z usług, ponieważ zyskują wygodny dostęp do gotówki podczas zakupów, a jednocześnie sklepy mogą zwiększyć obroty. Dane Europejskiego Banku Centralnego pokazują jednak, że tylko 7% gotówki klienci wypłacają w sklepach. Pozostała cześć gotówki tradycyjnie wypłacają w bankomatach i oddziałach bankowych.

Czy może to się zmienić? Niewątpliwie są takie perspektywy – według danych EBC ilość gotówki w strefie euro dystrybuowane za pośrednictwem cashback będzie rosła. Dużo wskazuje na to, że  usługa ta będzie zyskiwała na popularności także w Polsce. Pojawia się też pytanie czy ta usługa może rozwiązać wszystkie problemy z nadwyżką gotówki, czy może są potrzebne jeszcze inne rozwiązania. Jeden z najbliższych artykułów poświęcimy różnym rodzajom usługi cashback i możliwościom jakie daje ich zastosowanie, nie tylko sklepom.

Jak zmienić strukturę nominałów w płatnościach?

Poza nadwyżką gotówki, obecnie problemem w sklepach jest też niedostosowana do potrzeb struktura wpłacanych i wydawanych nominałów. Klienci często płacą dużymi nominałami, co powoduje, że resztę muszą otrzymywać w dużej liczbie niskich nominałów. To rodzi potrzebę uzupełniania stanów gotówki.    

Zachęcanie klientów do zmiany zwyczajów i płacenia niższymi nominałami będzie dużym wyzwaniem. Możliwych metod jest jednak co najmniej kilka. Można wprowadzać korekty cenowe, żeby zmniejszyć prawdopodobieństwo wydawania reszty. Innym sposobem może być zachęcanie do odpowiedzialności społecznej – na przykład podwojenie lub zaokrąglenie w górę reszty i przeznaczanie jej na cele charytatywne. Jeszcze inna możliwa metoda to tworzenie zachęt dla konsumentów płacących odpowiednimi nominałami.

Polskie doświadczenia z wykorzystaniem automatów recyklingowych w sieciach handlowych wskazują, że w naszych warunkach problem ten może nie być aż tak znaczący. Występuje oczywiście nadmiar większych nominałów 100 zł i 200 zł, ale mniejsze nominały w dużej części mogą podlegać recyklingowi w sklepie.

Czy zaczyna się kolejny etap rozwoju obiegu gotówki?

Według specjalistów z firmy Glory, następna era w rozwoju obiegu gotówki jest już u progu. Ważnym jej elementem będą sieci sklepów detalicznych. Można z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że w ciągu najbliższych lat detaliści będą wdrażać nowe pomysły i rozwiązania, takie jak wypłaty gotówki klientom. Ich celem będzie miedzy innymi zaradzenie obecnej nierównowadze między pieniędzmi otrzymanymi a wydawanymi. Jednak dostępne technologie i różne przykłady jej zastosowań na świecie pozwalają sądzić, że zmiany będą miały miejsce nie tylko w warstwie technicznej, ale także w filozofii podejścia do obiegu gotówki. Ale to już temat na osobny artykuł.

Czerwiec 2019

Obieg gotówki – jak się kształtował i dokąd zmierza? (cz. I)