Obieg gotówki – jak się kształtował i dokąd zmierza? (cz. I)

Środki płatnicze przez wieki ulegały wielkim przemianom. Kluczowym momentem w historii było użycie pierwszych monet i banknotów. Powszechne korzystanie z gotówki wymusiło automatyzację pracochłonnych procesów jej obsługi. Stosowane technologie stawały się coraz bardziej zaawansowane. Dzisiaj są też przyjazne i zapewniają oszczędność kosztów.  Prognozy pokazują, że nie jest to jeszcze koniec rozwoju i przyszłość w tej dziedzinie zapowiada się bardzo ciekawie. Zapraszamy w podróż w przeszłość i przyszłość obiegu gotówki.

Artykuł powstał na podstawie dokumentu przygotowanego przez analityków firmy Glory. Celem ich analizy było usystematyzowanie historii zmian w obiegu gotówki i opracowanie prognoz dalszego jej rozwoju. Zarówno przeszłość jak i przyszłość przedstawiono ze szczególnym uwzględnieniem sektora retail.

Początki gotówki

Pierwsze formy handlu opierały się na wymianie produktów, czyli inaczej na barterze. Miała ona istotne ograniczenia. Często osoby chcące kupić towar nie dysponowały produktem, który był potrzebny osobie posiadający taki towar. Trudno też było oceniać jaka jest realna wartość wymienianych towarów. Potrzebny był wzorzec, który pozwoliłby uzgadniać wartość różnych towarów lub usług. Taką rolę zaczęło odgrywać złoto. Około 3100 p.n.e. egipski władca Menes położył podwaliny pod włączenie złota do egipskiej gospodarki. Stwierdził, że „jedna część złota równa się dwóm i pół składnikom srebra”. Stało się to początkiem ewolucji, której kolejnymi etapami było używanie monet, skór i pieniędzy papierowych.

Zwłaszcza pojawienie się banknotów było prawdziwą rewolucją. Bo jak zaufać kawałkowi papieru, który jest nic wart w porównaniu ze złotem czy srebrem? Dzisiaj po 40-stu latach intensywnego rozwoju technologii produkcji, pieniądz papierowy wciąż jest innowacyjny. W historii wynalazków zajmuje on trzecie miejsce, zaraz po druku i kompasie. A ile banknotów obecnie jest na świecie? Szacunki mówią o około 500 miliardów sztuk. Przyjrzyjmy się jak kształtował się przez lata obieg gotówki, określany przez specjalistów firmy Glory jako Cash Cycle.

Obieg gotówki – czym jest?

Obieg gotówki, źródło: Glory

Główną cechą obiegu gotówki jest to, że środki pieniężne są dystrybuowane i zarządzane na zorganizowanym rynku.W porównaniu z gotówką jest młodym bytem.  Od czasu jego pojawienia się uczestniczyło w nim pięć kluczowych graczy: bank centralny jako emitent gotówki, klienci i firmy detaliczne jako korzystający z gotówki, banki komercyjne jako punkty dystrybucji gotówki oraz firmy CIT transportujące gotówkę.

Powyższe podmioty obsługują wszystkie banknoty będące dzisiaj w obiegu. Każdy banknot średnio używany jest 200 razy rocznie. Intensywność używania zależy od waluty i nominału. Żywotność banknotów może sięgać nawet 10-ciu lat. Przykładem tak długiej żywotności jest brytyjski banknot o nominale 20 funtów.

Kluczowi uczestnicy rynku obiegu gotówki nie zmieniali się przez lata. Duży przemiany miały miejsce w mechanizmach, którym podlega ten rynek. Szczególnie duże przeobrażenia nastąpiły w ciągu ostatnich 50-ciu lat. Wyróżnić można kilka głównych etapów w tej ewolucji. Prześledźmy czym się charakteryzowały.

Obieg gotówki 0.0 – początek nowoczesnego obiegu gotówki

Za początek usystematyzowanego obiegu gotówki przyjmuje początek XX wieku. Przepływ fizycznego pieniądza odbywał się z banku centralnego przez banki komercyjne do kupujących i sprzedających. Następnie gotówka wracała na wymianę do banku centralnego. Od początku tego okresu aż do lat 50-tych ubiegłego wieku, obsługa gotówki odbywała się głównie ręcznie z bardzo niewielkim udziałem automatyzacji.

W przypadku dużych sklepów detalicznych nadwyżkę gotówki odbierały firmy CIT, a mniejsze firmy zazwyczaj zlecały swoim pracownikom zanoszenie gotówki bezpośrednio do oddziałów banku. W wielu krajach gotówka, zanim ponownie mogła znaleźć się w obiegu, musiała być przekazana do weryfikacji w banku centralnym. Środki pieniężne były liczone ręcznie, często przez więcej niż jedną stronę. Okres ten wyróżniał się wysokim stopniem obsługi manualnej i małą efektywnością procesu.

Obieg gotówki 1.0 – rosnący stopień automatyzacji

Pierwszy bankomat na świecie zainstalowany w Barclays Bank w Londynie

Duża liczba innowacji wprowadzona w bankach w latach 1960-80 zredukowała i zastąpiła wiele czynności manualnych w obsłudze gotówki. Wśród rozwiązań, które to umożliwiły wymienić trzeba bankomaty, sortery w bankowych centrach gotówki i dyspensery instalowane w placówkach. W efekcie diametralnie zmniejszyło się obciążenie pracowników zajmujących się obsługą gotówki.

Pomimo tych przemian, nie zmieniły się znacząco zależności pomiędzy firmami detalicznymi, CIT i bankami. Okres ten wyróżniał się szybką poprawą efektywności i bezpieczeństwa w obsłudze gotówki. Stał się fundamentem zmian w projektowaniu oddziałów banków i interakcji z klientami. Zmiany te mają wpływ również na dzisiejszą rzeczywistość.

Obieg gotówki 2.0 – ekspansja firm CIT

Okres ten wyróżnił się intensywnymi działaniami firm CIT. Firmy te za swój główny cel obrały rozwój prowadzonej działalności. Realizowały go przejmując dostawy depozytów do oddziałów bankowych, wykonywane do tej pory przez pracowników firm detalicznych. Stworzyły też sieci sortowni i to do nich zaczęły trafiać depozyty.  Nowe centra gotówki zmniejszyły potrzeby jej przewozu i zmniejszyły ilość „bezczynnej” gotówki w całym cyklu obsługi.

Firmy CIT wprowadziły też koncepcję dłuższego przetrzymywania gotówki w przedsiębiorstwach. Ta nowa, niedroga opcja usług była oparta na prostym urządzeniu, nazywanym „smart safe”. Firmy CIT zapewniały, że zawartość sejfu, zainstalowanego w danej firmie, będzie zdeponowana w banku. Ograniczało to potrzebę częstych transportów. W efekcie zwiększyło się też bezpieczeństwo depozytów przy jednoczesnej redukcji kosztów pracy związanych z dostawą gotówki do banku.

Obieg gotówki 2.5 – środki szybciej na rachunku

Korzyści z wprowadzanych zmian ograniczał fakt, że większość sprzedawców detalicznych chciała mieć szybko środki pieniężne na swoich rachunkach bankowych. Dzięki współpracy pomiędzy CIT a bankami komercyjnymi, koncepcję smart sejfu ulepszono o nowe rozwiązania komunikacyjne. Dane depozytu mogły być zdalnie pobierane z sejfów i przekazywane do banku. Ponieważ CIT zapewniały fizyczną dostawę gotówki, kwotę można było przelać na konto firmy jeszcze przed fizycznym zdeponowaniem jej w banku. W pełni zautomatyzowane rozwiązania pojawiły się w pierwszym dziesięcioleciu obecnego wieku.

Mniejsza częstotliwość fizycznych dostaw do banków spowodowała zwiększęcie ilości gotówki w obiegu. Efektywność współpracy pomiędzy bankami i firmami detalicznymi wzrosła, a firmy CIT zyskały nowe możliwości przychodu. Pomimo tego system ogólnie stał się mniej wydajny.

Obieg gotówki 3.0 – automatyzacja w handlu detalicznym

Recycler CI-200 firmy Glory z obsługą monet i banknotów

Znacząca zmiana w obiegu gotówki miała miejsce około 10 lat temu. Wtedy dostawcy sprzętu dostrzegli szansę udoskonalenia systemów obsługi pieniądza w sklepach. Jedną z ostatnich innowacji było zastosowanie recyklingu w punktach sprzedaży i zautomatyzowanie zadań, takich jak przygotowywanie kas i uzgadnianie depozytów. Najważniejszą zmianą była możliwość ponownego wykorzystania gotówki w sklepie, która wcześniej była bezużytecznie przechowywana w sejfach.

Takie zmiany były możliwe dzięki lepszemu udostępnianiu danych o gotówce i wprowadzeniu usprawnień w procesach obsługi. Na przykład, kasjerowi zapewniono możliwość zarządzania przeliczaniem, dokumentowaniem i sortowaniem gotówki od początku do końca procesu. Wcześniej proces ten wymagał zaangażowania wielu pracowników i użycia drogiego systemu sortowania. To przykład tego, że innowacje mogą zapewnić znaczące oszczędności w procesie w porównaniu do poprzednich rozwiązań.

Obieg gotówki 3.0 trwa do dzisiaj, jednak typowe dla tego okresu rozwiązania są dostępne tylko w 10% infrastruktury gotówkowej na świecie. Ze względu na oferowane korzyści można jednak spodziewać się szybkiego rozpowszechnienia nowych technologii.

A jak obieg gotówki zmieniał się w Polsce?

Przygotowane przez analityków firmy Glory opracowanie dotyczy głównie krajów o zaawansowanym obiegu gotówki w sektorze retail. W Polsce w wielu obszarach rynek obsługi gotówki również  jest zaawansowany i zautomatyzowany. Dotyczy to zwłaszcza banków i firm CIT. Inaczej sytuacja wygląda w firmach detalicznych. W tym sektorze w automatyzacji procesów gotówkowych  odnotowujemy bardzo duże opóźnienia w porównaniu do innych krajów z rozwiniętą obsługą gotówki. W Polsce dopiero od niedawna firmy wdrażają pierwsze inteligentne sejfy, które na ogół są zintegrowane z systemami bankowymi. Odnosząc się do etapów rozwoju wyodrębnionych przez analityków Glory, można stwierdzić, że nasz rynek wchodzi dopiero w okres obiegu gotówki 2.5.

Jakie czynniki będą miały wpływ na dalsze zmiany w obiegu gotówki? Najnowsze prognozy przedstawimy w drugiej części artykułu.

Marzec 2019

Dodaj komentarz